Jak wiadomo, nieruchome dobra kultury narodowej, to nie tylko dawne budowle i cmentarze, ale również pola bitew i miejsca zmagań o niepodległość Polski, zwłaszcza tam, gdzie jeszcze widnieją ich namacalne ślady. Czy zatem powinny do nich należeć również ściany warszawskich kamienic ostębnowane seriami karabinów maszynowych, przestrzeliny słupów trakcji tramwajowej, kratownic ogrodzeniowych i balustrad balkonowych…? Jeśli tak, to bezcennymi dobrami kultury, wymagającymi szczególnej ochrony, powinny pozostać również ślady Powstania Warszawskiego.

          Muzeum Ziemi w willi Pniewskiego przy al. Na Skarpie 27

         Na marmurowych schodach ślady krwi NN rannego Powstańca. Ze zrozumiałych względów nie usunięte w 1944 r., w skutek reakcji chemicznej krwi z marmurem przetrwały lata, pozostały na zawsze. Owe ślady niegdyś badał zespół specjalistów MSW na czele z gen. Młodziejowskim stwierdzając, że z całą pewnością stanowią one krwawą pamiątkę z sierpnia 1944 r. Ślady bardzo wyraźnie widnieją na marmurowych schodach klatki schodowej i podeście, są rozległe, ciągną się długą strugą od jednego z okien w podpiwniczeniu budynku aż po wysoki parter. W oknie od strony gmachu Muzeum Wojska i Muzeum Narodowego znajdowało się powstańcze stanowisko bojowe. Ślady wyraźnie wskazują na miejsce, w których NN Powstaniec, prawdopodobnie z plutonu AK „Torpedy”, przed 17 sierpnia odebrał postrzał, osunął na marmurową podłogę podpierając się przy tym zewnętrzną stroną zaciśniętej dłoni. Widoczna jest krwawa droga ewakuacji rannego na wyższą kondygnację, niknąca w wyniku powojennego remontu schodów i podłóg. Ślady zostały pieczołowicie zabezpieczone i uświęcone przez Dyrekcję Muzeum, ale jest to jedyne miejsce w Warszawie, potraktowane z należytą godnością.

Krwawe ślady w Muzeum Ziemi, al. Na Skarpie

        Tymczasem podobnych krwawych pamiątek na marmurowych warszawskich posadzkach znajduje się więcej. Niestety, nie są one oficjalnie rozpoznane, a co za tym idzie, nikt ich nie zinwentaryzował, nie zabezpieczył, ani odpowiednio uświęcił. Stąd, zarówno mieszkańcy, jak i użytkownicy określonych budynków absolutnie nie zdają sobie sprawy, że dosłownie stąpają po śladach dramatycznych walk Powstańczych lub po niecodziennych świadectwach niemieckich zbrodni.

         Ulica Oleandrów

        We wszystkich kamienicach przy ul. Oleandrów istnieją ślady przypominające rozlewiska krwi. Podłogi klatek schodowych kamienic są przedwojenne, z płyt wykonanych z mielonego kruszywa, którego głównym składnikiem jest marmur. Ślady rozlewisk widnieją przy drzwiach wejściowych mieszkań niemal na każdym piętrze, jest ich wiele. Posiadają rudo różową barwę, niemal identyczną ze znajdującymi się w Muzeum Ziemi. Ich kształt jest charakterystyczny dla rozlanej po gładkiej płaszczyźnie gęstej cieczy. Plam nigdy nie udawało się zmyć, zetrzeć ani usunąć w inny sposób, a próbowano tego wielokrotnie.      

Ul. Oleandrów

             Nawet najstarsi wiekiem lokatorzy nie znali ich pochodzenia, zaznaczając jednak, że zasiedlali ulicę dopiero po wojnie. Twierdzili, że nie powstały za ich bytności – były już wcześniej. Pojawiły się zatem przed 1945 r., czyli w 1944 r. Niestety, żaden z przedwojennych lokatorów do swego dawnego mieszkania nie wrócił – z ul. Oleandrów zginęli najprawdopodobniej wszyscy. Być może w wyniku tego nikt nigdy nie sygnalizował, że nieusuwalne plamy mogą stanowić szokujące dowody tragedii wojennej. Na rudo różowe plamy istniejące od dziesiątków lat nie zwracano dotychczas większej uwagi. Nikt z obecnych lokatorów nie ich kojarzył z Powstaniem, ponieważ nie przypuszczał, że w skutek reakcji chemicznych krew często pozostawia trwałe ślady, m.in. na podłożu marmurowym.

Przykładowe krwawe ślady przy ul Oleandrów.

Ulica Foksal 17

         Podobną reakcją – niedowierzaniem – na wieść o przypuszczeniach, że w klatce schodowej Państwowego Instytutu Wydawniczego przy ul. Foksal 17 mogą znajdować się plamy ludzkiej krwi wtopione w marmurowe stopnie – zareagował jego administrator. A znajdują się tam charakterystyczne plamy, podobne do śladów z ul. Oleandrów i identyczne ze znajdującymi się w Muzeum Ziemi.

            Według lakonicznej informacji administratora obiektu po zniszczeniach wojennych budynek został gruntownie wyremontowany i oddany do użytku w 1947 r. Istotnie – widać, że m.in. znaczna część starych (białych) płyt marmurowych schodów została wówczas wymieniona i zastąpiona nowymi. Jednak część oryginalnych przedwojennych pozostała, głównie między parterem a pierwszym piętrem. Co charakterystyczne i zrozumiałe, im wyżej, tym starych płyt występuje coraz mniej – powyżej drugiego piętra zanikają zupełnie. Nowsze płyty wyraźnie różnią się od dawnych nie tylko barwą i strukturą, ale i stanem zachowania – ich krawędzie np. nie są zeszlifowane długoletnim użytkowaniem.

Kamienica przy ul. Foksal 17

Największa wyraźna rudo brązowa owalna plama o średnicy ok. 50 cm znajduje się na podeście pierwszego półpiętra, jej część widnieje nawet na marmurowej okładzinie ściany. Nieco wyżej dają się rozpoznać kolejne płyty z fragmentami śladów o mniej lub bardziej intensywnym zabarwieniu; płyty o wymiarach ok. 20 x 20 cm są otoczone innymi, późniejszymi, z czasów remontu, nawet w kolorze ciemno szarym.

Przykładowe krwawe ślady przy ul. Foksal 17.

            Ślady o charakterystycznym kształcie, formie i barwie – w Muzeum Ziemi przy al. Na Skarpie 27, w kamienicach przy ul. Oleandrów i przy Foksal 17 – są porażające. A znajdują się takowe jeszcze w gmachu Państwowej Akademii Nauk na Krakowskim Przedmieściu i w budynku Związku Nauczycielstwa Polskiego przy ul. Smulikowskiego na Powiślu.

            Krakowskie Przedmieście, pałac Staszica, główna klatka schodowa, lewa strona wysokiego półpiętra: rudo brązowe plamy można dostrzec na marmurowym podłożu, takim samym jak przy ul. Foksal i w Muzeum Ziemi. Gmach PAN został uchwycony przez Powstańców Grupy Bojowej „Krybar” i Zgrupowania „Harnaś” około 10 sierpnia. Dla tych ostatnich stanowił nawet bazę wypadową m.in. 23 sierpnia przed atakiem na pobliską komendę policji. Portal pałacu zmienił się w stanowiska pierwszej linii bojowej z wglądem w kontrolowane przez Niemców Krakowskie Przedmieście. Z głębi ulicy oraz z bramy niezdobytego przez Powstańców Uniwersytetu Niemcy wyprowadzali na pałac uderzenia wspierane czołgami. Jedno z nich wraz z ostrzałem z dział pancernych uwieczniła na taśmie filmowej powstańcza ekipa; wówczas od wybuchu pocisku artyleryjskiego poległ operator kamery. Co zrozumiałe, rannych Powstańców przenoszono w głąb gmachu, do licznych pomieszczeń nie narażonych na bezpośredni ostrzał z Krakowskiego Przedmieścia. Przy odrobinie wyobraźni można przyjąć, że właśnie ten zakątek klatki schodowej (fragment półpiętra), mógł być punktem udzielania pierwszej pomocy.

Przykładowe krwawe ślady w gmachu PAN, Krakowskie Przedmieście.

         Podobne ślady znajdują się w klatkach schodowych budynków przy skrzyżowaniu ul. Grójeckiej z Wawelską. Tam, zbrodni na mieszkańcach dokonywali renegaci ze wschodnich formacji, którzy atakowali polskie pozycje w kwartale Grójecka-Kopińska-Kaliska. Na Ochocie bowiem rozgrywał się podobny dramat – jak na Śródmieściu, Woli, Mokotowie, Starym Mieście i w wielu innych dzielnicach. Sygnały o możliwości istnienia krwawych pamiątek z 1944 r. ostatnio nadeszły z kamienicy Dobra 15  – na pewno należy sprawdzić odkrycie, dokonać oględzin tegoż miejsca.                                                                                                          

Andrzej Ziółkowski

                                                                                                          Oddział Historyczny WAT